Pusula Nedir?

Pusula nedir? Pusula çeşitleri nelerdir? Pusula, eskiden uzun deniz yolculuklarında yön bulmak için kullanılan temel araçtır. Bu uygulama, kayıtlara göre ilk kez 1100 civarında Çinliler tarafından başlatılmış ve ancak 1900’lerin ikinci yarısında ortaya çıkan radyo ve uydu navigasyon sistemleriyle geliştirilebilmişti.

Manyetik pusula olmasaydı, inceleme, keşif ve ticaret amacıyla yapılan uzun yolculuklar gerçekleştirilemeyecekti; tabii Kristof Kolomb’un 1400’lü yıllarda Amerika’ya yaptığı yolculuk da.

Pusula Çeşitleri

Tarih boyunca keşfedilen bir çok yön bulucu icat var. İnsanlar özellikte açık denizde yönlerini bulabilmek için çok farklı teknikler kullandılar. Mesela Vikingler gündüzleri, güneş taşı adı verilen şeffaf bir taş aracılığı ile güneşin bulutlar arkasında ki konumu bulabiliyor ve yönlerini tayin edebiliyorlardı. Gece ise su dolu bir kovanın içerisine, içinde sürekli kuzeyi gösteren bir sıvılı pusula kullanıyorlardı.

Biz tarihte en çok kullanılan başarılı pusulaları ele alacağız. Çin’den Mısır’a kadar çok farklı yön bulma araçları icat edilmiş. Dönen kaşık pusulaları, sıvılı pusulalar, cep pusulaları ve nihayetinde manyetik alan pusulası. Tabi günümüzde gps ve navigasyon sistemleri uydular aracılığı ile bize yön veriyor olsa da eski yön bulma araçları, insanoğlunun medeniyet projesinde yeri yadsınamaz bir yere sahip.

Dönen Kaşıklar

Çin’de MÖ 220 civarında yapılan yön bulma amaçlı ilk pusulalar, yassı bir levha ve üzerinde duran kaşık biçimli mıknatıs taşından oluşuyordu. Kaşık, daha büyük olan geniş kısmı kuzeye doğru çekildiği için sapı da güneye bakana kadar dönüyordu. Bu eski pusulaya verilen “sinan” adı, “güney ibresi” anlamına gelmekteydi.

Kaşık Kuzeye bakacak şekilde dönen mıknatıs taşından yapılmıştır. Yassı levhanın yapıldığı malzeme taş, pirinç ya da bronzdu.

Cep Pusulası

Gezginler, kaşifler, saha araştırmacıları ve askerlerin ihtiyaç duyduğu hafif ve kolay taşınabilir pusulalar, cep pusulalarıyla sağlanmış oldu. Daha eski pusulalardaki büyük mıknatıs taşı parçasının yerini, bunlarda mıknatıs özellikli küçük bir iğne almış ve pusula böylece cebe sığacak boyutlara küçültülebilmişti.

Sıvılı Pusula

Gemilerin yalpalama hareketleriyle sarsılan pusulaları okumak güç olduğu için gemi pusulaları yalpa çemberlerine yerleştirildi. Pusulanın konumu, bu dönen çemberler sayesinde geminin yalpalamasından etkilenmezdi. Bir başka gelişme de sıvılı pusulalarda görülmüştür. Bunlarda kuzey yönünün işaretli olduğu manyetik bir kart, içi sıvıyla dolu cam veya plastik bir baloncuk içine hapsolmuştur. Sıvı, kartın fazla hareket etmesini önleyerek pusulayı okumayı kolaylaştırır.

Manyetik pusulalar, kutuplardan 1900 kilometreye kadar olan aralıkta düzgün çalışmaz.

Manyetik Pusula

Manyetik pusulanın çalışma ilkesi, Dünya’nın dev bir mıknatıs gibi davranmasına dayanır. Pusula iğnesi, Dünya’nın manyetik alanına uygun bir yönelim gösterir ve uçlarından biri Dünya’nın manyetik Kuzey Kutbu’nu işaret edene kadar döner.

Mıknatıs özellikli iğne, üzerinde derecelerin işaretlenmiş olduğu bir karta tutturulmuştur. Plastik baloncuk içindeki sıvı, pusula kartının hareket etmesini önler. Kart, sıfır dereceyi gösteren çizgi kuzeye karşılık gelene kadar döner.